Ri k’amol b’ey ruchin México xuya’ q’ij chi ni tikox par u juyu’ ka’i’ ija’tz ruchin niki tzu’ rub’anikil, po k’o janila taq moloj najin niki tzijuj yare’ ruma xa kan un kamsaj ri ija’tz ri niki kosaj ri ajsamajela’ pa ki juyu’.

Ri ajchajinel ri juyu’ rub’i’ Sagarpa, chuqa’ ruchin ri ruk’olik ri k’ichelaj chuqa’ ri qte’ ruwach’ulew Sermanat ruchin México xiki sol rub’ey pa octubre ruchin ri juna’ xq’ax qa jun jay ruchin Estados Unidos rub’i’ Monsanto ruchin nutik ka’i’ kaxlan ija’tz säq ixim kela’ Tamaulipas chuqa’ kela’ Chihuahua.

Yalan nik’atzin niqa wetamaj chi ri Monsanto yare’ jun jay ruchin Estados Unidos ri najin nutik rija’tz chuwäch ronojel ulew ruchin nuk’ayij chike ronojel taq amaq’.

Aleira Lara ni samáj par i jun jay ri nuchajij ri utz taq tiko’n, chuqa’ ri kaxlan ija’tz rub’i’ Green Peace, xub’ij chare ri IPS chi “ri yalaan nïm rub’anïk yare’, ruma xa kan niki tz’ila’ jun juyu’ ri yalan nïm ruq’ij chare ri wach’ulew”.

“Yoj k’o chuwäch jun nim etzelal chike ri tiko’n, po ri ajk’amol b’ey ruchin amaq’ xa kan xujáq rub’ey ri kaxlan ija’tz” xuk’ut chare ri IPS Adelita San Vicente, ri ajk’amol b’ey ruchin ri moloj rub’i’ ija’tz ruchin ri k’aslemal, chuqa’ yare’ “nipe yerutz’ila’ ri kokoj taq ajtikonel ixim”, xub’ij.

Ri moloj kichin ri winäq najin niki kátuj chare ri k’amol b’ey amaq’ urchin ma niki chäp ta ri ssamaj ruk’in yare’ taq tiko’n ri xya’ox q’ij chare pa 1,999 chuqa’ xiki k’ak’ak’risaj pa 2,009.

Ri ixim yalan nim ruq’ij chike ri winäq aj Mesoamérica, xa kan jun millón de kilómetros ruwäch ri México, yalan nïm nikuch, chuqa’ ri Centro Américo, yare’ yare’ okonáq ran kiway ri wináq.

Janila taq moloj niki b’ij chi ri ajk’amol b’ey Felipe Calderón ma nuya’ ta ruq’ij ri jun wuj ri tz’ib’an chirij ri ija’tz rub’i’ Organismos Genéticamente Modificados (OMG).

Kela’ México, yalan nïm rucäch ri juyu’ ki q’atapun ruchin ri tiko’n ri ixim, yare’ nuya’ jun 21 millones de toneladas. Yare’ nya’ ki samaj jun ka’i’ millón ri kikoj taq ajtikonel.

Green Peace najin un tzijuj chi ri kaxlan ija’tz najin nitikox pa waqi’ nima’q taq tinamït ruchin México, chuqa’ naijn niki ya’ nim ruq’ij ri kaxlan ija’tz.

Ruchin niki chajij ri ixim ri nitel pa kijuyu’, xelex jun jay rub’i’ “Majun ixim majun k’aslemal”, yare’ jun moloj ri ma ruchin ta ri k’amol b’ey amaq’, wakami nub’än ronojel ri juk’al b’eleje’ ruchin diciembre ru nimaq’ij ri ixim.

Ri jalajoj taq moloj nikib’ij chi ri tiko’n ruchin ri kaxlan ia’tz, chuqa’ xu jäq rub’ey ruchin ni k’ayíx xchapatäj rij par i ik’ ruchin agosto pa 2007.

Yare’ wuj nub’ij chi ri ajtikinel xace k’o chi nuloq’ ri kaxlan ija’tz, w ma niki b’än ta xa kan ye b’e pa che’, niki b’ij chi yare’ ni k’ayix kimal ri nima’q taq jay ri niki’än yalan k’ïy päq ruk’in.

K’o chuqa’ ruk’in ri Monsanto ri Dupont, Syngenta, chuqa’ ri Down Agrosciences, yare’ ki ch’akon ri k’ayib’äl ronojel ija’tz pa ronoje ri ruwach’ulew.(PÚLSAR)