Kere’ xu k’ut jun kunuxik chirij ki k’aslemal ri ixoqi’ ajparuwi’ juyu’ ruchin Bolivia, ri jun tzijonel re’ xa kan ma k’iy ta winäq kitamayon.

Ri xki tzijoj ri ixoqi’ chupan ri kunuxik ri xb’an, xu k’ut chi ru wuj ri nu tz’ab’ej ri ixoq: “chuwäch ronojel, k’o chi nik’aje’ ruk’in rachjil ruchin ye k’aje’ e yeru yaq’uj taq ral, po man utz ta nu nim ri’ pa taq k’amol b’ey”.

Ri kunuxïk xu mololej kich’abäl ri qawinaq, e xitz’etatäx chi ri ixoq k’o chi nu retamaj nu yaq’uj taq chij, nu b’än t’iso’n, nu kosaj q’ayïs ruchin niq’oman, chuqa’ k’o chi nu retamaj nu b’än nima’q taq nimaq’ij ruchin ru tinamït.

Chare ri 10 millones ri winäq ruchin Bolivia jun 1.7 millones ye tzijon pa aymara, ye k’o kela’ pa taq ru wi’ juyu’, chuqa’ pa ruwarib’äl q’ij.

Ri b’anikil aymara, yare’ ruka’n b’anikil yalan nim ru q’ij kela’ Bolivia, chirij ri Quechua, yare’ e k’o akuchi ni chapatäj nima’q taq juyu’ k’a pa taq li’on ruchin rulewal ri amaq’. Niki mololej ki’ ka’i’ ruk’in panik’aj millón winäq, kere’ xi tz’etetäj chupan ri ajilab’äl xb’anatäj pa 2001.

Ri tzij “koch’oj” yalan xiki nataj ri ixoqi’ täq xe tzijon chirij ri ronojel ri ni ki koch’ pa ki tinamït.

Ri kunuxïk xu k’üt chi ri ixoqi’ yalan ye tz’ilox kimal ri achi’a’, xa jujun ok ri ma kere’ ta ki k’aslemal. Po ma niki tzijoj ta ruma ri ajk’amol b’ey xa kan ketaman kiwäch kik’in ri kachijil.

Ri ixoqi’ aj aymara majun juyu’ ni ya’ox ta chike ruma ki te’ ki tata’, ruma xaxe chare jun achin niki ya’ we. Chike ri ixoqi’ xaxe ni ya’ox taq mololen ruchin niki b’an rikil ki way pa kichoch.(PÚLSAR/IPS)

Traducción: Herber Morales
19/11/2009





Audios disponibles:

Kaqchiquel.
 2 min. 28 seg. (1,13 Mb.) archivo mp3