Pa ri 2004 ri Salud Pública xu tz’aqatrasaj tzijonïk chirij ri ru b’anïk ri qa ch’akul, chuqa’ achike ru b’anïk ye k’aje’ taq ak’mala’, po ruchin yare’ xiki ya’ ru q’ij ri ch’ob’oj ri un b’än ri mayab’ chirij ri qa k’aslemal.

Ruchin niki k’ut chi niki ya’ ru q’ij yare’ xiki b’än ri taq “jay ruchïn oyob’äl” kichin ri ixoqi’ ri ye k’achöj ri ye pe pa taqnik’ taq tinamït.

Chupan taq jay re’ ye k’olox taq ixoqi’, po ni ya’ox q’ij chike ye’ ok ri ki ch’alal chuqa’ ri ki te’, chuqa’ ye k’aje’ ri aj q¡omanel ruchin niki chajij ri ixöq.

Ri aj k’amöl b’ey nrajo’ ma ye kám ta chïk yalan k’ïy ixoqi’ chuqa’ ri ak’wala’.

Por i jun samaj re’ ri xchapatäj rij par i 2004, ma najin ta nu qasaj ri kamïk kichin taq ixoqi’ xa kan 185 ixoqi’ xe käm el täq xe k’achöj chare ri 100,000 ak’wala’ ri xe alex.

Par i 2005 xe ajlex 596 kaminaqi’, pa 2007 513, x ama k’iy ta nu k’ex ri’ ruk’ïn ri nik’aj juna’ chic; pa 1997 xajlex 764 e pa 2001 612 kaminaqi’.

Ri ajtijonel ru b’i’ Nino Guerrero, ruchin ri Universidad Cayetano Heredia xu b’ij chi ri “aj k’amol b’ey täq niki b’än yare’ samaj niki wajo’ nki k’ex ru pan ki jolon ri winäq, po x ama utz ta niki b’än yare’, k’o chi niki b’än ri niki wajo’ ri winäq”, xu saq’ijrisaj.

Lucy del Carpo nsamáj ru k’ïn ri Ministerio de Salud ri un tzu’ ri ki yab’il ri winäq xu b’ij chi x ama yalan k’ïy ta ri päq najin niki kosaj chare yare’ samaj, ri xiki b’än pe xa matiox chare ri päq ri nipe jun chic amaq’ chuqa’ ruk’ïn ri niki mololej chiki kojöl ri winäq.

Traducción: Herber Morales

06/01/2009





Audios disponibles:

Mujeres ante el dilema de no parir en casa, en kaqchiquel.
 2 min. 31 seg. (1,73 Mb.) archivo mp3