Ri tinamït ru b’i’ Puerto Reconquista, chuqa’ nik’aj chic taq nik’ taq tinamït niki ch’ek ki k’aslemal ruk’ïn ru chapoj ch’u’, ki wetaman chi man utz ta najin niki b’än ri ye chapon yalan k’iy ch’u’ ruchin niki k’ayij el, chuqa’ ri nima’q taq tz’aq ri nu jal el ru b’ey ri ya’, chuqa’ ri ye etz’an ruk’in taq ch’u’ chuqa’ ri ya’.

Ri ch’u’ najin ye k’in yalan kela’ pa xulan chare ri raqän ya’, ruma xa kan kela’ ye samäj wi ri nima’ taq aj k’ayinel.

Ruchin jun utz laj k’ayb’ál ruchin ri ch’u’, ru ye b’ano nima’q taq k’ayij ru k’ïn niki chäp el täq majani ye alajin, po yare’ un b’än chi ye k’is.

Par i puerto reconquista najel juna’ niki b’än jun nimaq’ij kela’ Argentina ru b’i’ Surubí e ye etz’an ru k’ïn taq ch’u’.

Ri nab’ey mul ri xb’anatäj yare’ etz’anen, par i 1987, yare’ xiki b’än ruk’ïn jun 4.8 metros chuxe’ ya’, 20 juna’ chirir yare’ xa xe 2.5 metros chik ye kawin ye naxan chuxe’ ri ya’.

“Awe’ nb’an ri yalan nïm etz’anen ruchin najel wach’ulew po ryoj majun niqa ch’ek ta chirij”, xu b’ij chare ri IPS ma José Luis López, aj k’amol b’ey kichin ri winäq ri niki ch’ek ki k’aslemal ruk’in ri chapoj ch’u’.

Julieta Peteán, aj samajel ruchin ri jun jay ri ni samäj chirirj ri utz rupetïk taq k’ichelaj ru b’i’ Proteger, xu saq’ijrisaj chi ri ch’u’ xa najin ye k’is ruma xa majun jun utz samaj ta najin niki b’än, chuqa ruma ri nima’q taq tz’aq ri un jal ru b’ey ri raqän ya’, chuqa’ ruma ri nima’q taq k’ayij niki b’än el nik’aj winäq ruchin niki b’än yalan k’ïy päq.

Ri Paraná yare’ jun chiki kojol ri raqän ya’ yalan nïm raqän, chuqa’ nïm ruxe’ ruchin ri América del sur. Nalex pe pa brasil k’a nqa ru chi’ chupan ri jun raqän ya’ chic ru b’i’ rio de la plata.

Traducción: Herber Morales

06/01/2009





Audios disponibles:

Los custodios del río en kaqchiquel.
 2 min. 26 seg. (1,11 Mb.) archivo mp3