Ukasti ma uñacht’awiwa Altiplano uraqinakana Bolivia markanxa phuqasitäna ma yattxatawi tuqi. Aka yatxatawisti qanachiwa, kunamsa comunidadanakanxa, kullakanakaxa kunatï lurañapapki ukampixa phuqapxi uka, “Kaukhansa, kaukharusa chachanakap chikapiniwa sarxarupxañapaxa, ukampisa ukaxa janiwa chiqa sarxaruwïkiti, kunalaykutixa janiw jupanakaxa mä comunidadanx irpirïpkaspati”, siwa.

Aka yatxatawisti, suxta comunidadana kullaka tawaqitanakana sarnaqawipatha arsuwipa apthapiwayi. Tawaqitakasasti yatiñapawa, uywanaka awatiña, isinaka p’itaña, qullasiñ quranaka uñt’aña ukhamaraki comunidadana costumbre sarawinakapa puqañäki uksa.

Bolivia markana aymara arsusiri jila kullakanakaxa, niya pä millón jaqinakaruwa puri tunka millona markachirinakatxa, jupanakasti utjasipxiwa altiplano uraqinakana, jach’a Cordillera de los Andes ukja chiqanakana.

Aymara culturaxa, payïri jach’a markawa Bolivia markanxa, nayriristi, quechua markachirinakawa, jupanakasti jikxatasipxiwa apachita uraqinakata, qhirwa uraqinakama, niyapini quechuanakaxa pä millón chikatanipxiwa, censo 2001 uka jakhuwirjamaxa.

“Awantasipxañajaya”, uka arwa walja kuti sapxixa tawaqitanakaxa, kunapachatï lurawinakampi phuqañäpki ukjaxa aka yatxatawi lurasiwäki ukaruxa.

Maysa tuqitxa yatisirakiwa, warninakaru jisk’achaña, usuchjañaxa utjatapa utjawinakapana. Ukhamipansti kullakanakaxa janiwa justicia comunitaria uka phuqayañaruxa atipkiti, kunatï uk phuqayirinakaxa chachanakaruwa wakt’i ukatha.

Herenciajama uraqi katuqañaxa, janiwa wakiskiti aymara kullakanakaruxa, jupanakasti katuqapxaspawa isisnaka, kuna achunaka ukaki, uraqi, uta ukanakxa, chachakiwa katuqasphaxa.(PÚLSAR/IPS)

Traducción: Eco Jóvenes
19/11/2009