Cruz, yare’ nab’ey ixöq ri nrajo’ napon pa k’amol b’ey ruchin ru tinamït. Jujun taq achi’a’ xiki ya’ ki q’a’ chare, po ronojel tan nima’q taq ki q’ij xiki b’ij chare chi man utz ta najin nu b’än; ruma xa kan ma utz niki tzu’ qa ti’t qa mama’.

Toq xu k’is 29 ru juna’, xta Cruz xu b’an kela’ México jun moloj winäq ruchin nu k’üt ri “retzelal ri k’ojlem”, ri ni b’anatäj pa taq tinamït, yalan k’eyew ru b’anon kela’ Oaxaca.

Kela’ e k’o jub’a’ ruwi’ 1 millón ruk’in nik’aj winäq, ri ntel tzij chi jun 13.3% chare ronojel ri winäq ruchin ri amaq’.

Ru samaj chupan ri moloj winäq xu b’an chi etzel taq winäq, xiki k’atuj chare chi yalan ni k’atzin chi un ya’ qa yare’ ri najin nu b’anala’, we manï niki kamsaj, yare’ xu b’an chi ajq’a’q najin niki chajij.

Chuqa’ xsamäj ruchin ni chojmïx ri nïm laj wuj ruchin ri amaq’, ri k’o chi nu k’ut chi ri k’ojlem ri ma un ya’ ta ki q’ij ri ixoqi’ xa kan majun ni k’atzin ta.

12 millones chare ri 104 millones ri winäq k’o ki rukopil kela’ México, jun 90% chike konojel ye k’o pa “yalan k’ayew meb’a’il”. Xa kan jub’a’ ni rajo’ ri 50% me ye kawin ta ye tz’ib’an. Jun 80% ri ak’wala’ yalan ki yab’il roma majun utz la wa’in niki b’an ta. Yare un k’ut ri jun wuj ri ntzijon chikij ri winäq aj rukopil kela’ México; yare’ xiki lesaj chi saqïl pa 2006 ruk’in ri programa de las Naciones Unidas Para el Desarrollo.

Jun kunuxik ri xu b’an ri aj k’amol b’ey ruchin ri amaq’, chikij ri taq tinamït aj rukopil xu b’ij chip a 2006 “ri meb’a’i’ chikojol ri meb’a’, ri ye mestan qa chikojol ri ye mestan qa, yalan k’iy ya ri ixoqi’ aj rukopil kela’ México.

Kela’ Oaxaca, 39% ri ixoqi’ aj rukopil k’o chïk 15 ki juna’ po ma ye tikir ta ye tz’ib’an, po jun 22.3% ri achi’a’ ye tikir ye tz’ib’an.(PÚLSAR)

Traducción: Herber Morales
10/09/2009