Ri kape yalan ni k’atzin chike yare’ winäq, niki k’ayij el, yeru tzuq jun 160 mil taq jay pa ri k’ichelaj akuchi niki tik ri kape, chuqa’ yare najin ni k’atzin chike jun ka’i’ millones winäq ri ye samäj chuqa’ ruk’ïn ri kape”.

Xa jub’a’ nrajo’ chare ronojel ri kape ri ntel kela’ Peru najin niki k’ayij el chike nik’aj taq amaq’ chïk, par i 2007, ri k’ayij xu q’i’ jun 415 millones de dólares, por i winäq ri ye tz’ato yare’ niki b’ij chip a 2008 ye apon pa jun 600 millones de dólares, jun 10 mul q’axnäq chikiwäch ri xu ya’ pa taq juna’ ruchin 1993.

Ri ye elesan yare’ taq tiko’n ya ri taq winäq ri ma yalan k’ïy ta ki juyu’ chuqa’ yare’ jun samaj chiki wäch konojel ri ye k’o pa jay, ki ch’alal ki’, rye’ ma niki kosaj ta ri kaxlan taq aq’on ruchin niki kamsaj ri chiköp chuqa’ ri q’ayis.

Yare’ xu b’an chi yalan k’ïy winäq niki jo’ niki nim ri ki wajk’wal ruchin niki tijoj ki’, po yare’ nu b’an chi ma e nojel ta ye kowin niki tijoj ki’, ruma xa kan majun ch’ich’ chuqa’ ri nojel ri ni k’atzin ruchin niki tijoj ki’.

Ri ajtijonel Jaime Soriano xu b’ij chi majun utz taq jay b’anon ta ruchin niki tijoj ki’ ri ak’wala’, ruma ri aj k’amol b’ey xa kan ma k’ïy ta ru rajil.

Chuqa’, achi’el un b’ij ri Censo Nacional de Talla, ri xb’anox pa 2005 chike ri ak’wala’ k’o 6 k’a 9 ki juna’, yalan k’ïy chike konojel yalan e yawa’ ruma majun jun utz ta rikil ki way, rye’ e k’o kela’ Huancayo, Chanchamayo, Satipo, Jauja chuqa’ pa Larma.

Satipo yare’ jun tinaït akuchi k’0 yalan k’iy ak’wala’ yewa’i’ ruma majun jun utz ta ki way, kere’ un b’ij ri tijonik ri xb’an.

Ruma yare’, ri ajtikoy kape xiki chap rij samaj ruchin niki ya’ ri ki wajk’wal pa tijob’äl.

Pa taq tijob’äl ri kan ki chin ri taq tinamït, ya ri tata’aj ye tojon ki q’ij ri ajtijonel chuqa’ Jujuy taq mololen ruchin ri tijob’äl.

Kela’ pa Satipo ye samäj 66 tijob’äl ruchin ri taq tinaït, 46 chike ruye’ e k’o pa kulew ri winäq ri xe elex kela’.

Traducción: Herber Morales
16/04/2009